فریدالدین احول اسفراینی

فریدالدین احول اسفراینی

    فریدالدین احول اسفراینی یکی از مشاهیر و شعرای نامدار شمال خراسان در سده هفتم هجری است که در در اسفراین دیده به جهان گشود. پس از طی تحصیلات، در جوانی به هندوستان سفر کرد و از آنجا به فارس کوچید و در نهایت در اصفهان سکنی گزید. وی  به دلیل اقامت طولانی در اصفهان به اصفهانی معروف شده است. از جزئیات و حتی از کلیات زندگی وی،اطلاع زیادی در دست نیست،جز آن که از مداحان دربار اتابکان فارس بوده که سعدی هم به دربار آنان انتساب داشت. فریدالدین احول اسفراینی یا اصفهانی، هم عصر شمس قیس رازی،مولف المعجم فی معاییر اشعار العجم، امامی هروی، مجد همگر وسعدی بوده است.دلیل مهاجرت فریدالدین اسفراینی از زادگاهش می تواند همانند سایر شاعران برای بیان احساسات شعری و ملازمت با بزرگان ادبی ایران و همچنین بهره مندی از نعمات روزگار باشد. بنا به نوشته دولتشاه سمرقندی در تذکره الشعرا «در اصفهان در زمان صاعدیّه ظهور یافته»، احول به خدمت آل صاعد که ریاست حنفیان اصفهان را بر عهده داشته اند در آمد و مدح آنها را گفته است. حضور وی در اصفهان و همزمانی با شاعری به نام امامی هروی، بر شهرتش افزود و به تدریج با سرودن اشعاری نغز و نیکو، به عنوان شاعری توانمند، به ویژه در سرودن قصیده مشهور شد.

     در سده هفتم و پس از حمله مغولان، شهر شیراز با روی کار آمدن خاندان زنگی، موقعیت مناسبی یافت و فریدالدین احول اسفراینی نیز اصفهان را ترک کرد و در شیراز ساکن شد. در این شهر ضمن بهره بردن از خوان گسترده و ادب پرور خاندان آل زنگی (اتابکان سلغری) با ادیبان و شاعران بزرگ همنشین شد. احول اسفراینی در شیراز در شمار مداحان اتابکان فارس از جمله ابوبکر بن ابوبکر (623-658 ق) در آمد و پس از مرگ وی در خدمت دیگر خاندان و جانشینان اتابکی از جمله محمد بن سعد، محمدشاه بن سلغر بن سعد و اتابک سلجوقی درآمد و به ستایش آنها پرداخت و در نهایت، ابش خاتون دختر سعد بن ابی بکر مکله معروف این خانواده را مدح و ستایش کرد. افزون بر این، احول با امامی هروی معاوضه ادبی داشت و همچنین مانند شیخ اجل سعدی شیرازی غزل ها و قصایدی در مدح شمس الدین محمد صاحب دیوان جوینی وزیر مشهور دوره ایلخانی سرود و نزدش فرستاد. فریدالدین احول اسفراینی  افزون بر قریحه شاعری وطبع روان، بر ادب فارسی وعربی احاطه داشته و با دانش های رسمی زمان خود، علوم دینی، ادبی، موسیقی ونجوم آشنا بوده است.

    زمان درگذشت ومحل دفن فرید الدین احول اسفراینی مشخص نیست ولی با توجه به سه قصیده ای که در مدح ابش خاتون سروده است می توان اینگونه استباط کرد که حداقل تا نیمه قرن هفتم هجری یعنی زمان این ملکه (663-662 ق) در قید حیات بوده است. 

    به نظر می رسد فریدالدین اسفراینی بر روی شاعران پس از خود تاثیراتی داشته است. از جمله این شاعران خواجه شمس الدین محمد حافظ شیرازی است که نمونه ای از این تاثیر گذاری را در بیت زیر می بینید:

فریدالدین :

   برآتش غم تو دلم سوخت چون سپند          سهل است دل،به جان نکند گر سرایتی

خواجه حافظ :                                                                             

   سینه از غم دل در غم جانانه بسوخت             آتشی بود درین خانه که کاشانه بسوخت

کمال الدین اسماعیل اصفهانی نیز از دیوان فریدالدین اسفراینی تاثیر پذیرفته است بعنوان نمونه :

فریدالدین اسفراینی:

   به چشم حلم توقاف است کم زنقطه فی           به نزد قاف،چه مقـدار نقطه فا را

کمال الدین اصفهانی :

   سرعت عزم تورا دید،خدر شد پی برق            جوهرحلم تو رادید،قلق شد دل قاف

    فریدالدین احول به شیوه غالب شاعران پایان قرن ششم و هفتم هجری به سرودن قصاید مصنوع علاقه خاصی داشت و سخن او جامع جمیع شرایطی است که در نزد شعرای مشابه وی می بینیم ومخصوصا در وصف طبیعت مهارت خاصی دارد.

     چنانکه پیش تر آمد،  فریدالدین احول اسفراینی در قصاید و مدایح خود کسانی چون ناصرالدین قباجه سلطان مملوک خاصی و وزیرش عین الملک حسین بن ابوبکر اشعری، سعد بن ابوبکر بن سعد بن زنگی و جانشینانش تا ابش خاتون و همچنین شمس الدین محمدصاحب دیوان جوینی را مدح گفته است. وی از شاعران حاضر جواب و صریح گو در مشاعره های شعری بود طوری که دولتشاه سمرقندی به این موضوع اشاره می کند. نویسندگان تاریخ ادبی نیز خصوصیات شعری و توانمندی وی را در خلق قصاید و ابیات محکم تایید کرده اند. ذبیح الله صفا درباره وی نوشته است: « فرید بر شیوه غالب شاعران پایان قرن ششم و قرن هفتم هجری به سرودن قصاید مصنوع علاقه خاصی داشت و سخن او جامع جمیع شرایطی است که در نزد شعرای مشابه وی می بینیم. دیوانش موجود و شامل بیش از سه هزار بیت است. ناقدان پیشین نوشته اند که او شاعری بغایت خوش طبیعت و فاضل و سخن فهم و نکته سنج و چرب زبان و شیرین بیان بود، و این تعریفات همگی درباره فرید احول صادق و واقعیست.»

    دیوان فرید اصفهانی براساس هفت منبع یا نسخه خطی تصحیح شده و در آغاز کتاب, اطلاعاتی درباره زندگی و عصر شاعر, و همچنین پاره‌ای از ویژگی‌های شعر او درج گردیده است. این دیوان مشحون از قصایدی است که اغلب در مدح امرا و نیز مدح پیامبر اکرم (ص) و موعظه و پند سروده شده است. در دیوان وی همچنین چند غزل, ترکیب‌بند و رباعی به چشم می‌خورد .بخش تعلیقات کتاب نیز شامل معرفی ممدوحان شاعر و شرح و توضیح برخی واژگان و ابیات است .دیوان فریدالدین احول اسفراینی به اهتمام انجمن آثار ومفاخر فرهنگی،و با مقدمه ای از دکتر توفیق سبحانی به چاب رسیده است. نسخه هایی قدیمی از دیوان فرید احول در کتابخانه های ایران، از قبیل کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و کتابخانه مرکزی آستان قدس موجود است.

از اشعار اوست :

    نگارینا بهار آمد بیا تا تا بوستان بینی                    گل اندر بوستان خرّم چو روی دوستان بینی

    دهان عاشق مسکین چو در غنچه گل مشکین         ز یار دلستان در بوستان بوسه ستان بینی

    هزاران دلستان بینی چو گل من بر کف و زیشان      میان گلستان خفته دو صد بر گل ستان بینی

    نهانی جان حیوان را بجسم اندر سی دیدی             کنون اجسام نامی را بجان اندر نهان بینی

    اگر دیدی جوانان را کهن پیران شده اکنون             جهان پیر را از نو دگر باره جوان بینی

    اگر بر کوهسار آیی حجر را پر شجر یابی              و گر بر سبزه زار آیی زمین را آسمان بینی

                                             ***************

    پیوستن دوستان بسی آسانست                           دشوار گسستن است و آخر آنست

    شیرینی وصل را نمی دارم دوست                       از غایت تلخی ای که در هجرانست

                                            ****************

    حسن تو طعن ها زند، بر رخ ماه و مشتری            لعل تو خنده ها زند، بر لب جام کوثری

   آب شود ز روی تو، گل چو درو نگه کنی             خاک شود ز بوی تو، مشک برو چو بگذری

   صید تو مرغ جان سزد، تا تو، بجذب عاشقان          ساخته ای ز خال و خط دانه و دام عنبری

   چیست سواد خط تو، گرد بیاض عارضت             بر گل تازه ریخته برگ بنفشه ی طری

  چهره ی تو ز نیکویی، غیرت نقش مانوی              غمزه تو بجادویی، صیره ی سحر سامری

  تا که مرا نمود روی، آینه ی جمال تو                   می نشود ز چشم من، نقش بتان آزری

  سنگدلی و سیمتن، عشوه فروش و دلستان             لاله خد و بنفشه خط، سرو قد و سمن بری

(دولتشاه سمرقندی، 1366، صص 128، صفا، 1363، ج 3، صص 41 و 128 و 411، عوفی، 1335، ص 762 )

 فریدالدین احول اسفراینی, احول اسفراینی,خراسان شمالی, مشاهیر ,مفاخر, بزرگان ,بجنورد, اسفراین

محمد ایزانلو

محمد ایزانلو (ت 1342ش – م 1365ش)

    سردار محمد ایزانلو در دهم خرداد 1342 شمسی در روستای پاکتل شهرستان بجنورد دیده به جهان گشود. تحصیلات ابتدایی را در زادگاهش گذراند و برای ادامه تحصیل به شهر بجنورد آمد و در مدرسه راهنمایی فردوسی و دبیرستان دانش به تحصیل پرداخت. وی همزمان با تحصیل، به کار هم مشغول بود و در مغازه بزّازی برای تامین معاش و هزینه تحصیل، کار می کرد. همزمان با تحصیل، در مجالس قرآن و احکام حضوری فعال داشت و از اوان نوجوانی عاشق امام خمینی(ره) و ایران اسلامی بود. با شروع جنگ تحمیلی، دوره تازه ای از زندگی سردار محمد ایزانلو شروع شد و با لبیک به فرمان امام خمینی (ره) در بسیج  نام نویسی کرد و عازم جبهه شد. در سال 1362 به عضویت سپاه پاسداران درآمد و حدود 6 ماه را در امور مالی سپاه بجنورد خدمت کرد. با این حال اشتیاقش به حضور در جبهه های جنگ موجب شد تا با کاروان 5 نصر خراسان عازم مناطق عملیاتی شود. مدتی در واحد مخابرات خدمت کرد سپس به واحد اطلاعات لشگر رفت و شبها برای شناسایی مناطق دشمن ماموریت می یافت. در عملیات والفجر 8 به عنوان مسئول گروهان غواصی در اروند منصوب شد. از عملیات کربلای یک به بعد به دلیل رشادت و توانایی بالا، به عنوان جانشین فرمانده گردان رسول الله(ص) و نیز فرمانده یکی از گروهانها مشغول خدمت شد. سرانجام این سردار والامقام و وارسته در دوازدهم اسفندماه 1365 و در کربلای 5 و در منطقه عملیاتی شلمچه  به شهادت رسید و پیکر مطهرش در گلزار شهدای بجنورد به خاک سپرده شد.

فرازی از وصیتنامه شهید:

« من المومنین رجال صدقوا ما عاهدوا الله علیه فمنهم من قضی نحبه و منهم ینظر و ما بدلوا تبدیلا »

از مومنین، مردمانی هستند که به آنچه با خدایشان عهد بستند، صادقانه عمل کرده و جان خویش را در این راه از دست دادند. و گروهی نیز در انتظار شهادت به سر می برند.

"ما راست قامتانِ جاودانه تاریخ خواهیم ماند."_{( شهید بهشتی)} 

آنگاه که زمان آزمایش و تعهد اسلامی فرا می رسد و آن وقت که فرمان امام صادر گردد، به جاست که رزمندگان با ایمان، مخلص و جان بر کف، ندای امام حسین (ع) را پس از چهارده قرن لبیک گفته و با خدای خویش عهد می بندند و هان ای زندگان، آگاه باشید که قافله مرگ همچنان به مقصد نیستی در حرکت است و شمائید که به زودی بدان ملحق می شوید. بیدار باشید تا جسورانه مرگ را انتخاب کنید. قبل از آنکه در چنگال مخوفش گرفتار آیید.

اینجانب محمد ایزانلو فرزند خان محمد ساکن روستای شهید پرور پاکتل، وصیت نامه خود را هنگامی می نویسم که به جبهه های حق علیه باطل اعزام می شوم و امیدوارم که همانند شیفتگان راه اسلام، شربت شهادت را نوشیده و به خیل شهیدان بپیوندم. و به برادران وصیت می کنم، به جبهه بروند و به "هل من ناصر ینصرونی"امام خمینی، لبیک بگویند.

به امید پیروزی اسلام بر کفر جهانی به سرکردگی آمریکای جهانخوار.

(جلال دوست، 1392، ص 113)

 محمد ایزانلو ,خراسان شمالی, مشاهیر ,مفاخر ,بزرگان, سردار ,شهید, بجنورد

محمد بن ابراهیم جاجرمی (م 613ش)

    محمد بن ابراهیم بن الفضل سهلی جاجرمی  در بامداد روز جمعه یازدهم رجب 613 در نیشابور چشم از جهان فروبست. از محمد بن ابراهیم جاجرمی در منابع به عنوان امام شافعی، فاضل متفنّن و مبرّز یاد شده است. وی برای کسب حدیث و طلب علم به نیشابور که مرکز فقهی و علمی آن زمان محسوب می شد ، رفت و در آن شهر اقامت گزید. پس از اتمام تحصیل به علم آموزی به دیگران و تالیف کتب دینی همت گماشت. محمد سهل جاجرمی کتاب کفایه را در فقه به رشته تحریر درآورد، همچنین کتاب ایضاح الوجیز (در دوجلد) را در تهذیب نفس و توصیه های اخلاقی نگاشته است. ابن خلکان در کتاب وفیات الاعیان درباره سهلی جاجرمی نگاشته است: « در دمشق خط او را بر کتابی بدیدم که احادیث مسطوره در مهذّب و لغات مشکله را شرح و جماعتی از فقهای نیشابور در بیست و چهارم ذوالحجه سال 612 ق آن را از وی شنیده بودند.»

 (مدرس تبریزی، 1374، ج 1، ص 377، آقاملایی، 1389، ص 162.)

محمد جاجرمی, خراسان شمالی, بجنورد ,جاجرم, مشاهیر, مفاخر ,بزرگان