یارمحمدخان+ سهام الدوله
یارمحمدخان سهام الدوله (سردارمفخم) (ت 1254ق – م 1321ق)
یارمحمد خان سهام الدوله مشهور به سردار مفخم بجنوردی در سال 1254 قمری به دنیا آمد. وی فرزند یزدان قلی خان و برادرزاده جعفر قلی خان و حیدر خان حاکم قبلی بجنورد بوده است. پدرش چندی در تهران و سپس در دوران حکومت نصرت الدوله حاکم فارس به شیراز تبعید شد که در آنجا فوت و در جوار شاه چراغ مدفون گردید.
یارمحمد خان درسال 1289 پس از مرگ عمویش، حیدرقلی خان سهام الدوله در مدتی کمتر از یکسال نیابت و سرپرستی پسرعموی خردسال خود نجفعلی خان را عهده دار بود, مستقلاً به حکومت بجنورد استقرار یافته و حدود 37 سال با نهایت اقتدار در بجنورد و نواحی مجاور آن که گاهی تا حدود بهشهر و نیشابور را در بر می گرفت، حکومت کرد. یار محمد خان سهام الدوله که بعداً لقب « سردار مفخم» گرفت به سبب لیاقت و شایستگی که داشت حکومت استرآباد نیز به وی واگذار گردید. سهام الدودله به مناسبت قدرتی که در تامین امنیت شمال غربی خراسان و گرگان داشت مورد توجه شاه بود و به سبب این هوش و ذکاوت موقعیت ممتازی میان اولیای حکومت ایران کسب کرده بود. توجه خاص ناصرالدین شاه قاجار به حیدرقلی خان، جعفر قلی خان و یار محمد خان به دلیل تهاجم وسیع ترکمن ها به خراسان بود که علاوه بر تاخت و تاز، به گرفتن اسیر و تاراج قرا و شهرهای ایران مبادرت می ورزیدند که این تهاجمات با حمایت ضمنی روسها همراه بود. به همین منظور حمایت دولت وقت ایران قدرتهای محلی را در بر می گرفت که بخشی از آن در حوزه حکمرانی ایلخانان شادلو قرار داشت. طایفه های «تکه» و « تغورلی» که در سرزمین های خوش آب و هوا و حاصل خیز اترک سکنی گزیده بودند به زد و خورد با ایلغارها و چپاول ایلات و عشایر موجود در این مناطق و شهر بجنورد و روستاهای اطراف آن می پرداختند که اوج حملات آنان در زمان ناصرالدین شاه بود. برای سرکوبی آنان شاه، حاکم و رئیس ایل شادلوی بجنورد، جعفر قلی خان و پسرش یار محمد خان را مامور کرد. یار محمدخان ایلخانی شادلو در زمان خود از بزرگترین امرا و رجال ایران بود. او مردی شجاع، با سخاوت و با متانت بود. بجنورد در زمان او در اوج شکوفایی بود و تمام مردم از دل و جان او را دوست داشتند. بیمارستان کنونی بجنورد، تالار آیینه و بنای بش قارداش از یادگارهای اوست.
آشنایی بیشترباشهیدحسین خردمندی
حسین خردمندی (شهادت: 4/3/61)
سردار شهید محمد حسین خردمندی در خانواده ای مذهبی در اسفراین دیده به جهان گشود . هوش و استعداد بی نظیر ، حسن اخلاق و برخورد مودبانه وی همواره مورد توجه دوستان و آشنایان بود و از این رو محبوبیت زیادی کسب کرده بود. در اوایل انقلاب وی برای انجام فعالیت های بیشتر شهر خویش را به مقصد تهران ترک کرد و فعالانه در اکثر راهپیمایی ها و تظاهرات مردمی شرکت می کرد تا حدی که در انتظامات شهر تهران نقش بسزایی را ایفا می کرد. با پیروزی انقلاب بلافاصله به اسفراین برگشت و وارد سپاه پاسداران گردید و در واحد اطلاعات و عملیات سپاه فعالیت خود را شروع کرد. شهید خردمندی که حفظ دستاوردهای انقلاب را از اهم مسائل می دانست در جهت افشای چهره نفاق و گروه های ضدانقلاب نقش موثری داشت تا حدی که چندین بار از طرف منافقین مورد سوء قصد قرار گرفت. با شروع جنگ تحمیلی و حضور رادمردان و جان بر کفان در صحنه های پیکار ،وی نیز خود را به میادین نبرد رسانید و در مناطق بستان و تنگه چزابه حماسه ها آفرید. این شهید والامقام در بخشی از نامه اش به خانواده چنین می نویسد :« اینجا واقعا همه قواعد نظامی و کلاسیک به هم خورده است . بچه ها در میان باران خمپاره و رگبار و مسلسل و غرش تانک و آتش توپخانه مزدوران، صف اندر صف، سنگر به سنگر و قدم به قدم به کمین نشسته اند و به پیش می تازند و عجیب است که شهادت مرز آتش و خاک و دشمن و دوست نمی شناسد... و من عهد کرده ام که تا پایان جنگ آن طرف ها نیایم و راهی که انتخاب کرده ام ، شهادت ، رهایی و آزادگی می باشد. مصداق واقعی کلام امام در مورد پاسداران و در این صحرای وسیع تماما محرومان و زجر کشیدگان و یاران صدیق امام و نسل جوان و پیران زنده دل می باشند که به خونخواهی حسین(ع) به پا خواسته اند و می خواهند مکتبی نو و نسلی نو بسازند.»وی که با تمام توان در میادین نبرد حماسه آفرید لحظه ای از عشق به شهادت و آزادگی غافل نماند و سرانجام با قلبی سرشار از ایمان و عشق و ایثارو شجاعت بر اثر تله انفجاری در یک سنگر عراقی در چهارم خردادماه 1361 به درجه رفیع شهادت نائل آمد و به ملاء اعلی پرواز کرد و درس چگونگی زیستن و رفتن را به ما آموخت.
معرفی حیدرقلی خان سهام الدوله
حیدرقلی خان سهام الدوله (م 1288ق)
حیدرقلی خان فرزند نجفعلی خان شادلو است که پس از جعفرقلی خان برادر خود، ایلخان شادلو و حاکم بجنورد و ملقب به حسام الدوله شد.وی بعدها به خاطر لیاقت و رشادت هایی که در دفاع از مرزهای خود در مقابل ترکمنان نشان داد به حکمرانی استرآباد، جاجرم، نردین و اسفراین دست یافت.
حیدرقلی خان در زمان حکمرانی پدر در جنگ های هرات، همراه پدر و برادرش جعفرقلی خان در کنار نظامیان دولتی جنگید و همچنین در برابر ترکمنان و مقابله با آنان در کنار پدر و برادر بود.وی در شورش سالار علیه حکومت مرکزی، همراه برادر به سالار ملحق شد، اما پس از اینکه در سال 1264ق، برادرش دست از حمایت سالار برداشت، همراه او به تهران رفت و مدتی در دارالخلافه تحت نظر بود تا اینکه مورد توجه و اطمینان ناصرالدین شاه قاجار قرار گرفت و در سال 1270ق، حکومت اردبیل و مشکین شهر از سوی ناصرالدین شاه به او واگذار شد.