استان سیستان وبلوچستان
استان سیستان وبلوچستان◊ جغرافیای تاریخی استان ◊ جغرافیای طبیعی و اقلیم استان ◊ موقعیت جغرافیایی و تقسیمات ---------- استان ◊ وضعیت اجتماعی و اقتصادی استان
موقعیت جغرافیایى و تقسیمات سیاسى استان استان سیستان و بلوچستان با وسعتى حدود ۵۰۲۱۸۷ کیلومترمربع، در جنوب شرقى ایران و در مختصات جغرافیایى ۲۵ درجه و ۳ دقیقه تا ۳۱ درجه و ۲۸ دقیقه عرض شمالى و ۵۸ درجه و ۴۷ دقیقه تا ۶۳ درجه و ۱۹ دقیقه طول شرقى واقع شده است. این استان پهناور در سمت شرق با کشور پاکستان ۹۰۰ کیلومتر و با کشور افغانستان ۳۰۰ کیلومتر مرز مشترک دارد؛ در قسمت جنوب با دریاى عمان به طول تقریبى ۲۷۰ کیلومتر مرز آبى دارد و از قسمت شمال و شمال غرب با استان خراسان به طول ۱۹۰ کیلومتر و در قسمت غرب با استان کرمان به طول ۵۸۰ کیلومتر و با استان هرمزگان به طول ۱۶۵ کیلومتر همجوار است.
استان سیستان و بلوچستان به لحاظ وسعت از بزرگترین استان‌هاى کشور است و پس از استان خراسان در رتبه دوم قرار دارد. این استان از دو ناحیه سیستان و بلوچستان تشکیل یافته است که از لحاظ طبیعى با یکدیگر کاملاً متفاوتند.
ناحیهٔ سیستان ۸۱۱۷ کیلومترمربع، در قسمت شمالى این استان قرار دارد و حوزهٔ مسطح و مسدودى است که از آبرفت‌هاى دلتاى قدیمى و فعلى رود هیرمند تشکیل شده است. ناحیه بلوچستان به مساحت ۳۸۵۱۷۹ کیلومترمربع منطقه وسیع کوهستانى است که حد شمالى آن کویر لوت و حد جنوبى آن دریاى عمان است.
مرزهاى طولانى آبى و خشکى استان با کشورهاى افغانستان، پاکستان و کشورهاى حوزه خلیج‌فارس، موقعیت ویژه‌اى را به آن بخشیده و سبب ایجاد شرایطى خاص شده است. چندگانگى و تنوع مذهبى، گویش‌هاى مختلف و نمود تعلقات قومى و قبیله‌اى از دیگر ویژگى‌هاى اجتماعى این استان است.
براساس آخرین تقسیمات کشورى استان سیستان و بلوچستان در سال ۱۳۷۵ داراى ۷ شهرستان، ۲۹ بخش، ۱۶ شهر، ۹۲ دهستان و ۶۰۳۸ آبادى داراى سکنه بوده است. شهرستان‌هاى آن عبارت‌اند از: ایرانشهر، چابهار، خاش، زابل، زاهدان، سراوان و نیک‌شهر.
جغرافیاى طبیعى و اقلیم استان در مطالعات زمین‌شناسى، منطقهٔ شرق ایران را معمولاً به عنوان یک واحد مستقل بررسى مى‌کنند. این منطقه در اواخر دوران سوم زمین‌شناسى در اثر جنبش‌هاى کوه‌زایى از دریا جدا شده و در آن ابتدا رسوبات آهکى از نوع دریایى و سپس رسوباتى با مواد نسبتاً درشت و نرم روى هم انباشته شده است.
قسمت جنوبى استان (مکران) یکى از مناطق در حال فرونشستن تدریجى است و دلیل آن نیز ضخامت زیاد رسوبات رس ماسه‌اى دوران سوم است که عمق آن به بیش از یک کیلومتر مى‌رسد. بر همین اساس پوستهٔ اقیانوس هند با شیب بسیار تندى در زیر این منطقه به داخل زمین فرو مى‌رود که یکى از علت‌هاى بوجود آمدن گِل‌فشان‌ها و چشمه‌هاى آب معدنى فراوان در این منطقه است.
ارتفاعات استان سیستان و بلوچستان به دوران سوم و دوم زمین‌شناسى تعلق دارد و سنگ‌هاى آن اغلب آهکى و گچى است. به عقیده زمین‌شناسان، بعضى کوه‌هاى این استان (مانند آتشفشان تفتان) به اواخر دوران سوم و اوایل دوران چهارم تعلق دارند.
ارتفاعات سیستان و بلوچستان، جزو رشته‌کوه‌هاى مرکزى ایران و شامل ناهموارى‌هاى شرق چالهٔ لوت و ارتفاعات دیوارهٔ شرقى و جنوبى چالهٔ جازموریان است. این ارتفاعات در همه جا پیوسته نیستند، به طورى که حوضه‌هاى پستى در فواصل این ارتفاعات پدید آمده‌‌اند. پهناى کوهستان‌ها از شمال به جنوب افزایش مى‌یابد و در فاصله ایرانشهر - کوهک به بیشترین حد خود مى‌رسد. این ناهموارى‌ها مشتمل بر کوه‌هاى سیستان و کوه‌هاى بلوچستان است.
منطقه سیستان و بلوچستان با توجه به موقعیت جغرافیایى، از یک طرف تحت تأثیر جریان‌هاى جوى متعدد مانند جریان بادى شبه قاره هند و به تبع آن باران‌هاى موسمى اقیانوس هند است و از طرف دیگر تحت تأثیر فشار زیاد عرض‌هاى متوسط قرار دارد که گرماى شدید مهم‌ترین پدیده مشهود اقلیمى آن است. در وضعیت هواشناسى این منطقه بادهاى شدید موسمى، طوفان شن، رگبارهاى سیل‌آسا، رطوبت زیاد و مه صبحگاهى از پدید‌ه‌هاى قابل توجه هستند.
این استان تابستان‌هاى گرم و طولانى و زمستان‌هاى کوتاه دارد. از آنجا که حداقل دما ندرتاً به صفر درجه سانتى‌گراد مى‌رسد، رویش گیاه در اراضى آبى تقریباً در تمام طول سال ادامه دارد. عمدهٔ بارندگى در زمستان صورت مى‌گیرد. این ناحیه دو فصل متمایز زمستان با درجه حرارت معتدل و خنک در ماه‌هاى آذر، دى و بهمن و تابستان گرم در بقیه فصل‌هاى سال دارد.
در تمام شهرهاى استان حداکثر دماى سالانه، بالاى ۴۰ درجه سانتى‌گراد گزارش شده است. این مقدار در ماه تیر، در ایرانشهر به ۵۱ درجه بالاى صفر مى‌رسد. کم‌ترین حد دماى استان در ماه‌هاى آذر و دى ثبت شده است. میانگین حداقل دماى سردترین ماه سال بین حدود ۱۲ تا ۱۳ درجه سانتى‌گراد متغیر است. سردترین شهر استان، زاهدان و گرم‌ترین شهر آن ایرانشهر است. اختلاف و نوسان دماى بین زمستان و تابستان و حتى در یک شبانه‌روز بسیار بالا است، ولى حداقل مطلق دما به ندرت به صفر درجه مى‌رسد. نواحى ساحلى دریاى عمان به علت رطوبت ناشى از مجاورت با دریا، تا حدودى از این امر مستثنى است و آب و هواى گرم آن با رطوبت بیشترى همراه است. به علت بالا بودن متوسط دما و وزش بادهاى موسمى، میزان تبخیر در این استان زیاد است و به طور متوسط ۴ میلى‌متر در روز گزارش شده است.
بارندگى عمدتاً در ماه‌هاى زمستان صورت مى‌گیرد. به طور متوسط در هفت ماه از سال در این ناحیه اثرى از باران مشاهده نمى‌شود. میزان بارندگى از طرف شرق به غرب استان افزایش مى‌یابد. متوسط سالیانه بارندگى آن حدود ۷۰ میلى‌متر و بسیار نامنظم است. بیشترین نزولات جوى، در شهرستان‌هاى خاش و زاهدان و متوسط سالانه آن ۱۲۰ میلى‌متر است. کم‌ترین مقدار بارندگى در شهرستان زابل روى مى‌دهد و متوسط سالانه آن ۵۱ میلى‌متر است.
میزان متوسط رطوبت نسبى در سواحل دریاى عمان، حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد در دى ماه است. در تابستان مقدار رطوبت نسبى کاهش مى‌یابد، ولى کرانه‌هاى غربى بلوچستان به علت نزدیکى به اقیانوس هند در تابستان نیز رطوبت نسبتاً بالایى دارد.
استان سیستان و بلوچستان از جهت‌هاى مختلف در معرض بادهاى موسمى و فصلى است که اهم آنها عبارتند از:
- باد ۱۲۰ روزه (لَوار) : این باد در واقع، دنبالهٔ بادهاى موسمى اقیانوس هند است که در ناحیه سیستان، با جهت شمال شرقى - جنوب غربى مى‌وزد. اختلاف فشار هوا بین کوهستان‌هاى افغانستان و دشت سیستان نیز عامل تشدید‌کنندهٔ این جریان هواست. زمان وزش این باد، از اوایل خرداد تا پایان شهریور ماه است. سرعت آن به ۱۰ تا ۱۲۰ کیلومتر در ساعت نیز مى‌رسد، این باد، باعث انتقال ماسه‌هاى بادى، فرسایش خاک، پر شدن نهرها و کانال‌هاى آب‌رسانى و موجب تعدیل درجه حرارت در فصل تابستان مى‌شود.
- باد قوس : این باد در آذرماه همراه بارندگى اندکى مى‌وزد.
- باد هفتم (گاوکش) : باد زمستانى بسیار سرد است، به طورى که در بعضى سال‌ها موجب خسارت‌هاى جانى و مالى در منطقه مى‌‌گردد.
- باد نم‌بى یا باد جنوب : این باد در تمام طول سال از سمت جنوب مى‌وزد و مقدار زیادى از بخار آب دریاى عمان را همراه دارد که براى کشاورزى بسیار مفید است.
- باد هوشاک : این باد سوزان در تابستان مى‌وزد و به محصولات کشاورزى، به ویژه درختان خرما آسیب بسیار مى‌زند.
- بادهاى مرطوب و موسمى اقیانوس هند : این بادها در تابستان از جنوب شرقى بلوچستان مى‌وزند و سبب باران‌هاى تندى مى‌شوند.
- باد شمال یا گوریچ : جهت وزش این باد از شمال به جنوب است که در تابستان موجب اعتدال هوا و در زمستان موجب سردى آن مى‌شود.
- باد جنوب غربى یا گرد : جهت وزش این باد، از جنوب غربى به طرف شمال شرقى و زمان وزش آن، اواخر بهار و تابستان است که معمولاً با گرد و خاک و طوفان توأم است.
با توجه به عوامل آب و هوایى یاد شده، مناطق ایرانشهر، زابل و باهوکلات داراى آب و هواى بیابانى، ناحیهٔ زاهدان داراى اقلیم نزدیک به بیابانى و ناحیهٔ کوهستانى بم‌پشت در جنوب سراوان و امتداد آن به طرف شرق تا کوه‌هاى بشاگرد داراى آب و هواى نیمه‌بیابانى معتدل است. اقلیم ارتفاعات و فلات‌هاى مرتفع و کم‌وسعت میان آنها، نیمه‌بیابانى با زمستان‌هاى سرد است.
ناحیه خاش، خوش آب و هواترین منطقه استان به شمار مى‌رود، زیرا ارتفاع آن نسبت به سایر شهرستان‌هاى استان بیش‌تر است و مرتفع‌ترین قلهٔ بلوچستان - تفتان - در نزدیک و در سمت شمال آن قرار گرفته است. این ناحیه از بارندگى نسبتاً زیادى نیز برخوردار است. تغییرات و نوسانات دماى آن در فصل‌هاى مختلف چندان زیاد نیست و پوشش گیاهى آن نیز در اطراف کوه‌هاى تفتان نسبتاً غنى است.
علاوه بر ناحیهٔ خاش، بندر چهابهار نیز به دلیل نزدیکى به مدار رأس‌السرطان و منطقه استوایى، آب و هواى بهارى دارد. تغییرات دمایى در فصول مختلف آن کم است و فصل تابستانِ آن چندان محسوس نیست، بدین جهت برگ‌ریزان پاییزى کمتر به چشم مى‌خورد و درختان در تمام طول سال سبزینگى خود را از دست نمى‌دهند. سرسبزى درختان در فصول مختلف موجب شده است که فصول چهارگانه را به فصل بهار تشبیه کنند و چون چهار فصل آن همواره حالت بهار دارد به «چهاربهار» معروف شده و به تدریج به چابهار تبدیل شده است. این دو منطقه در استان سیستان و بلوچستان (خاش و چابهار) از خوش آب و هواترین و زیباترین مناطق استان مى‌باشند و براى استفاده‌هاى جهانگردى به ویژه در فصول پاییز و زمستان و حتى بهار بسیار مناسب‌اند.
جغرافیاى تاریخى استان از آنجا که استان سیستان و بلوچستان به لحاظ خصوصیات طبیعى و پیشینهٔ تاریخى و ترکیب قومى از دو منطقه کاملاً متمایز «سیستان» و «بلوچستان» تشکیل شده است.
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد