استان کرمان

استان کرمان
نام کرمان از نام یکی از ده شاخه اصلی پارسیان که به جنوب ایران آمدند گرفته شده‌است. شاخه‌های اصلی پارسیان اینها بودند:
پاسارگادی، مارافی، کرمانی، ماسپی، پانتیالی، دِروسی، دایی، مَردی، دروپیکی و ساگارتی.
کرمان در زمان هخامنشیان بخش عظیمی از شَهر (ساتراپی) فارس به شمار می‌رفت. از شهرهای کهن این سامان سیرجان (شیرگان باستان)، بردسیر، بافت (تپه یحی) (به اردشیر باستان)، گُواشیر (کرمان امروزی)، فهرج (پهره باستان) و ارگ بم، نرماشیر، راین و جیرفت است.
آقامحمد خان قاجار، شهر کرمان را به‌کل نابود ساخته و تمامی مردم آن را کور کرد. وی یک هزار تن از جوانان تنومند این استان را به سرکردگی مرتضی‌قلی‌خان کرمانی به تهران فرستاد و پس از آن به میاندوآب و سراب و برخی نقاط دیگر آذربایجان تبعید کرد. این کرمانیان پس از چند نسل در جمعیت این شهرها حل شدند ولی در میاندوآب تا مدتی پیش محله‌هایی به نام محله کرمانی‌ها، سیرجانی‌ها، زرند، راه‌بُر و لک‌ها وجود داشت.
جغرافیای استان کرمان:
استان کرمان در جنوب شرقی فلات مرکزی و بین ۵۳ درجه و ۲۶ دقیقه تا ۵۹ درجه و ۲۹ دقیقه طول شرقی و ۲۵ درجه و ۵۵ دقیقه تا ۳۲ درجه عرض شمالی قرار دارد. این استان از شمال به استان‌های خراسان جنوبی و یزد، از شرق به استان سیستان و بلوچستان، از غرب به استان فارس و از جنوب به استان هرمزگان محدود می‌شود. مساحت استان در سال ۱۳۸۸ معادل ۱۸۳۱۹۳ کیلومتر مربع بوده و از لحاظ وسعت بزرگ ترین و پهناورترین استان کشور به حساب می‌آید. این استان درتقسیمات کشوری سابق ایران استان شماره ۸ کشور بود و هرمزگان و بخش‌های وسیعی از یزد را نیز شامل می‌شد.
موقعیت جغرافیایی استان کرمان




براساس آخرین تقسمات کشوری، استان کرمان دارای ۲۰ شهرستان، ۶۳ شهر، ۵۱ بخش و ۱۴۶ دهستان است. شهرستان‌های آن عبارت‌اند از: انار، بافت، بردسیر، بم، جیرفت، رابر، راور، رفسنجان، رودبارجنوب، ریگان، زرند، سیرجان، شهربابک، عنبرآباد، فهرج، قلعه گنج، کرمان، کوهبنان، کهنوج، منوجان.
جغرافیای طبیعی و اقلیم استان کرمان:

استان کرمان در جنوب شرقی ایران قرار دارد و ارتفاعات آن دنباله رشته کوه‌های مرکزی ایران است.جالب اینکه با دارا بودن بیش از ۱۴ قله با ارتفاع بیش از ۴۰۰۰ متر بهشت کوهنوردان نامیده شده‌استکوه هزار چهارمین کوه مرتفع ایران با ارتفاع ۴۵۰۱متر در کرمان واقع شده است.استان کرمان از تنوع آب و هوایی از گرم و شدیدا خشک متمایل به نه چندان خشک تا کویری، و در برخی از نقاط مانند بافت و بزنجان از هوایی معتدل و سرد و کو هستانی برخوردار است . این استان تحت تا ثیر بادهای مختلف برون منطقه‌ای و محلی است. وزش این بادها آب و هوای ان را دستخوش تحولات زیادی می‌کند. تنوع اقلیمی در استان کرمان بسیار زیاد بوده و مناطق کوهستانی سرد و پر برف مثل بزنجان، بافت، رابر، راین، کوهبنان، گوغر، خبر، سیرچ، ساردوییه، لاله زار و دهبکری و نیز مناطق گرمی مثل شهداد و جازموریان را در خود جای داده‌است.
جغرافیای تاریخی :

در برخی از سندهای تاریخی جغرافیایی این منطقه، کرمان، کارمانیا و کرمانی ذکر شده‌است. درقرن ۲۰ قالی بافی، صنعت عمده این کرمان را تشکیل می‌داده. این صنعت به تدریج از شهر به روستاهای اطراف مانند ماهان، جوپار و چترود کشیده شد. امروزه کرمان به دلیل وجود معادن و کشاورزی توسعه چشمگیری یافته‌است.تا جاییکه با افزایش میزان شهر نشینی و تغییر فوق العاده در اداب و رسوم، هم اکنون به یکی از کلان شهرهای ایران مبدل شده و رفته رفته حق طبیعی خویش را باز میابد و با سرعتی چشمگیر روند رو به پیشرفت را ادامه می‌دهد .
ویژگی‌های طبیعی و اقلیمی:

بلندی‌های استان کرمان دنباله رشته کوههای مرکزی ایران است که از چین خوردگی‌های آتش‌فشانی آذربایجان آغاز می‌شود و تا بلوچستان امتداد می‌یابد و دنباله آن را در فلات مرکزی، حوزه‌های پست داخلی و کویر چندین بار قطع می‌کنند.کوه هزار مرتفع‌ترین قله استان کرمان و جنوب ایران است و ارتفاع آن ۴۵۰۱ متر می‌باشد و در غرب شهر راین واقع شده‌است. کوه کوشا (کوه شاه بافت) نیز با ارتفاع بیش از ۴۳۷۴متر در ۳۰ کیلومتری شمال بافت قرار دارد. تنوع آب و هوایی استان کرمان به دلیل شرایط خاص اقلیمی در خور توجه‌است. در نتیجه این شرایط اقلیمی، در واحی شمال، شمال غربی، آب و هوا خشک و در جنوب و جنوب شرقی گرم و مرطوب و درجنوب غربی و مرکز سرد و کوهستانی است.بارندگیهای ۳۰-۶۰ میلی‌متری دشت نرماشیر و شهداد و ۲۵۰-۴۰۰ میلی‌متری کوههای رابر، ده بکری و جبال بارز، و حتی بیش از ۴۰۰میلی متر در گوغرو بافت و نیز وجود تنها پارک ملی جنوب شرق ایران یعنی پارک ملی خبر در جنوب بافت خود گویای مناطق اکولوژیک متفاوت در این استان است. رژیم بارندگی اغلب به صورت باران است و در محدوده آبان ماه تا اردیبهشت ماه قرار دارد و از بادهای غربی و شمال غربی منطقه تغذیه می‌شود که اغلب موسمی و خشک است و به دلیل در برداشتن انبوه خاک و شن رطوبت نسبی هوا را تقلیل می‌دهد.

شهداد که در کویر لوت قرار گرفته از کانونهای فراوردن مرکبات در ایران است. پسته، گردو، سیب درختی، عسل، زیره، گل محمدی و گلاب، خرما، مرکبات، محصولات جالیزی، پنبه، ذرت و…از سایر محصولات کشاورزی مهم استان می‌باشد.

باغ‌های پسته رفسنجان، نخلستان‌های بم، باغ‌های گردوی بافت، گوغر و رابر، موزستانهای جیرفت همه از کشتگاه‌های بزرگ ایرانند. مس سرچشمه، کرومیت فاریاب، مس میدوک و خاتون آباد شهربابک، فروکروم بافت، مناطق آزاد سیرجان و بم و شهر کرمان هم از مناطق صنعتی این استانند.استان کرمان مهمترین تولید کننده مس در کشور است. جیرفت را بخاطر آب و هوای گرمسیری و آب فراوانش، هندوستان ایران و ارزوئیه را کالیفرنیای ایران نامیده‌اند. بافت را به دلیل ارتفاع زیاد آن از سطح دریا(سومین شهر مرتفع ایران) بام کویر و سیبری جنوب می‌گویند. رابر را به دلیل آب و هوای خوش و مناظر طبیعی رامسر جنوب و بردسیر را مروارید کویر گفته‌اند. باستان شناسان ایران و جهان استان کرمان را به سبب دارا بودن آثار تاریخی ماقبل میلاد وبسیار تاریخی (که در برخی موارد قدیمی‌ترین آثار جهان محسوب می‌شوند)از جمله تمدن هلیل رود جیرفت، تپه یحیی بافت و تل ابلیس و دژهای ساسانی کرمان گهواره تمدن نامیده‌اند. به دلیل تنوع زمین‌شناسی و فراوانی معدن، این استان را بهشت زمین شناسان و معدنکاران نیز گفته‌اند.
صنایع و معادن کرمان:

صنایع استان کرمان به دو دسته صنایع دستی و ماشینی تقسیم می‌شوند. صنایع دستی شامل شال، پته و ترمه‌است که به غیر از پته دوزی باقی از رونق سابق برخوردار نیستند. صنایع دستی کارگاهی چون: قالی بافی، جاجیم بافی، گلیم بافی و خورجین بافی از صنایع رایج این استان به شمار می‌رود. صنایع ماشینی استان به سه دسته کارگاهی کوچک، متوسط و بزرگ تقسیم می‌شوند که از این صنایع می‌توان سیمان، خانه سازی، نوشابه سازی، قند، ذغال سنگ و مس که معروفیت جهانی دارد را نام برد. معادن استان در تامین مواد اولیه مورد نیاز صنایع کشور نقش ارزنده‌ای بر عهده دارند. معادن سرشار آهن، ذغال سنگ، مس و دیگر فلزات چرخ‌های صنعت استان و کشور را به گردش در می‌آورند. معادن ذغال سنگ قسمتی از نیاز کارخانه ذوب آهن اصفهان را تامین می‌کنند. منابع مس سرچشمه کرمان که به گواهی کارشناسان از غنی‌ترین و خالص‌ترین معادن مس درجهان به شمار می‌رود، از ویژگی‌های اقتصادی استان کرمان به‌شمار می‌آید.

معادن کرومیت بافت، جیرفت و کهنوج نیز از مهمترین معادن کرومیت ایران به شمار می‌روند و معدن تیتانیوم کهنوج تنها معدن از این فلز در ایران می‌باشد.

از نظر اقتصادی منطقه ویژه و آزاد تجاری سیرجان اهمیت استان کرمان را افزایش داده‌است. این منطقه ویژه صرف نظر از تاثیراتی که در توسعه اقتصادی کل استان داشته، از دیدگاه توسعه جهانگردی نیز اهمیت زیادی دارد. سیرجان گذرگاه اصلی انتقال کالا به کشورهای خاور ایران و هم چنین اروپا و خلیج فارس بوده و مسیر رفت و برگشت کلیه کالاهای تجاری از بندر شهید رجایی هرمزگان به کشورهای آسیای میانه، قفقاز و روسیه‌است. در واقع این شهر محل اتصال کلیه محورهای ترانزیتی و حمل و نقل کالا از جنوب به شمال، خاور و باختر ایران و سایر کشورهای شمالی، خاوری و باختری اروپا و خلیج فارس است. راه ترانزیت اصلی زمینی (جاده‌ای و ریلی) از طریق بندر شهید رجایی به استان‌های بزرگ و صنعتی کشور(کرمان – فارس – یزد)، از مسیر این شهرستان و منطقه ویژه اقتصادی عبور می‌کند. این منطقه به عنوان یک قطب اقتصادی ویژه بر بستر مزیت‌های باراندازی، در ساختار اقتصادی استان کرمان نقش و موقعیت قابل توجهی را احراز کرده‌است و در آینده نیز بر اهمیت این جایگاه اقتصادی افزوده خواهد شد.
موقعیت اقتصادی:

امروزه با توسعه همه جانبه و سرمایه گذاری‌های عمرانی و اقتصادی و به خصوص ایجاد منطقه آزاد سیرجان، ارگ جدید بم، راه آهن بافت و پیوستن خط راه‌آهن سراسری کشور و امتداد آن تا آب‌های خلیج فارس و تأسیس فرودگاه جدید رفسنجان و ده‌ها پروژه دیگر، سیمای استان کاملاً دگرگون شده و به یکی از استان‌های مهم کشور تبدیل شده‌است. معادن سرشار آهن، ذغال‌سنگ، مس و دیگر فلزات این استان چرخ‌های صنعت کشور را به گردش در می‌آورد.بیش از ۴۰٪ باغهای کشور در این استان قرار دارد و نقش اساسی در تامین محصولات زراعی و خودکفایی در تولید گندم در سال ۸۸ داشته‌است. این استان پهناور پس از خوزستان، زرخیزترین استان کشور محسوب شده و سهم بالایی در تولید ناخالص ملی داشته‌است . هماکنون در سند توسعه این استان رسیدن به عنوان سومین استان توسعه یافته کشور پس از تهران و اصفهان برنامه‌های قابل توجهی در حال اجراست که در صورت تامین منابع مالی مناسب تا ۵ سال آینده محقق خواهد شد .
بازارها:
بازارهای شرقی و غربی، بازار میدان ارگ، چهار سوق گنجعلی خان، بازار اختیاری، بازار سرداری، بازار عطاری وبازار مظفری.
کاروانسراها :
کاروانسرای وکیل، کاروانسرای علینقی خان، تیمچه حاج اقا عبدالله، تیمچه کوزه گرها، سرای گلشن، سرای جر، کاروانسرا هنود (هندی‌ها).
مساجد:
مسجد جامع کرمان، مسجد گنجعلی خان، مسجد امام.
شخصیت های مهم استان کرمان :
روحانیونی مانند شهید دکتر محمد جواد باهنر، آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی، آیت الله موحدی کرمانی، حجت الاسلام و المسلمین طباطبایی، حجت الاسلام والمسلمین جعفری، حجت الاسلام والمسلمین علی اکبر انصاری راد، حجت الاسلام والمسلمین عرب پور، حجت الاسلام والمسلمین زادسر،، حجت الاسلام والمسلمین غضنفرآبادی، حجت الاسلام والمسلمین مجید انصاری، حجت الاسلام والمسلمین سلاجقه افراد دیگری مانند مهندس محمدرضا باهنر، دکتر حسینی، مهندس نامجو، حسین مرعشی(استاندار اسبق کرمان)، اسحاق جهانگیری، محسن هاشمی رفسنجانی، احمد پیش بین، سردار سرلشکر قاسم سلیمانی(فرمانده سپاه قدس)
آب انبارها :
آب انبار علیمردان خان. آب انبار حا آقا علی. آب انبار ابراهیم خان.
آرامگاه‌ها:
آرامگاه شاه نعمت الله ولی، خواجه خضر، مقبرهٔ اتابک بر غوچ (بزقش) مقبره میر حیدر، آرامگاه شاه فیروز، ارامگاه اخوند، آرامگاه میر زبیر، مزار شیخ علی بابا، آرامگاه شاهزاده حسین جوپار.
موزه‌های کرمان:
استان کرمان استان موزه هاست. موزه آستانه شاه نعمت الله ولی، موزه ضرابخانه سکه، موزه مردم‌شناسی، موزه باغ تاریخی ماهان، موزه سنگ در گنبد تاریخی جبلیه، موزه مردم شناسی کرمان، موزه حمام قدیمی قریش رفسنجان، باغ موزه دفاع مقدس کرمان، موزه ریاست جمهوری در رفسنجان موزه باستان‌شناسی در شهداد، موزه باستانی جیرفت، موزه و نمایشگاه یخدان قدیمی.
صنایع دستی و سوغات:
صنایع دستی کرمان اوازه جهانی داردو عبارتند از پته دوزی، فرش و قالی کرمان، منسوجات دستباف مانند ترمه، شال بافی. سوغات کرمان شامل زیره، پسته، عطر و عرقیات، گردو، گلاب، خرما و مرکبات همچنین حنا، دارو های گیاهی، قاووت یا قوتو و شیرینی‌های خاصی مثل کلمپه، کماج سهن، حلوا، خرما، حاج بادام و حاج پسته و مسقطی سیرجان.
قالیچه های افشار:
در منطقه سیرجان قالیچه هایی موسوم به افشاری بافته می شود که دارای معروفیت خاصی است. این قالیچه ها توسط ایل افشار که به کرمان کوچ کرده اند بافته می شود.
از نظر قالیبافی، ایلات افشار و روستاییان این منطقه هر یک از دیگری چیزهایی اقتباس کرده اند و اگر رنگ ها ایلاتی است، برخی نقش ها کاملاً با طرحهای ایلاتی متفاوت است. با این همه چادر نشینان گره ترکی و روستائیان گره فارسی به کار می برند. نقش ها شکستگی خاصی دارند(مانند نقش مرغی) و یا نقش ترنجی که بافتن هر یک پوشیده از نگاره های کوچک است. در واقع اصالت قالیچه های کرمان را در کارهای ایلات افشار باید جستجو کرد که نقشه و طرز بافت آنها وجه مشترکی از هنر مردم آذربایجان و کرمان است که به خوبی با هم آمیخته شده اند.

گلیم شیریکی پیچ:
شیریکی پیچ نامی است که بافندگان ایلیاتی و گاه روستایی کرمان به نوع خاصی از گلیم می دهند. این نوع گلیم که در اصطلاح بومی با عناوین “شیریکی پیچ” و “سوزنی” نیز از آن یاد می شود ظاهری همانند قالی دارد و بافت آن نیز درست به اندازه بافت قالی مشکل و وقت گیر است.
شیریکی پیچ از جمله سوماکهای مشهور ایران است که در مناطق عشایری و روستایی شهرهای سیرجان ، بافق و کرمان بافته می شود.

پته دوزی:
پته دوزی هنر دست دوز زنان و دختران کرمانی است و پته دوزان با بهره گیری از نخ های رنگین نقش هائی زیبا را بر زمینه پارچه های دستباف به نام “عریض” می دوزند. پته دوزی علاوه بر کرمان در شهر های رفسنجان، سیرجان و ماهان و … رواج دارد. یکی از معروفترین پته ها، روپوش مقبره شاه نعمت ا… ولی در ماهان کرمان است که یکی از پرکارترین پته های تولید شده در ایران بوده و بیش از یک قرن از عمر آن می گذرد.
معروفترین نقوش پته، طرح پته ای یا درخت زندگی است که به نامهای متعدد در پته به کارگرفته می شود، مانند پته میری، پته ترمه ای، پته جقه ای، پته بادامی، پته سربندی، پته افشاری، پته کردستانی و غیره. از دیگر طرحهای پته دوزی، پیچک ترنج، سروچه، نقوش حیوانی بخصوص پرندگان و لچک ترنجی را می توان نام برد.

شال بافی:
شال بافی یکی از رشته های قدیمی و اصیل صنایع دستی در “هوتک” کرمان است. معمولاً خانگی است و کارگاه در خانه قرار دارد.
عریض بافی:
عریض پارچه دستباف پشمی و نسبتاً ضخیم است که برروی آن زنان پته دوز، پته دوزی انجام می دهند. در گذشته از عریض استفاده های دیگری نظیر کت و پالتو می شد ولی امروزه مصرف عریض بسیار کم شده و حتی در پته دوزی نیز محدود شده است.
ساخت فرآورده های مسی تزئینی:
ماده اولیه این صنعت مس است که به سه صورت ورق، لوله و شمش مورد استفاده قرارمی گیرد. محصولات تولیدی عبارتند از: سینی، کشکول، قندیل، تبرزین، تابلو و غیره… .
از دیگر صنایع دستی رایج در استان کرمان، باید از ترمه بافی ذکر نام کرد که البته تولید آن حد ناچیزی بوده و تنها به چند صنعتگر هنرمند محدود می شود.
از صنعتگران مطرح استان کرمان می توان آقای علی یگانه(روکارگیر فرش)، سید کرمان، محمد فریزنی (مس چکشی کرمان)، خانم عصمت زبردست گلیم باف، خانم زهرا خضری قالیباف، خانم زهرا جعفر آقائی گلیم باف، خانم مطهره صافی زاده پته دوز، خانم منیژه محسنی گلیم باف و خانم سکینه محمدی قالیباف نام برد.

شهرستانها :
بافت ، بم ، بردسیر‌‌ ، جیرفت ، کهنوج ، کرمان ، رفسنجان ، شهر بابک ، سیرجان ، زرند
بناهای یادبود تاریخی :
ارگ بم ، بم
حمام گنجعلی خان ، کرمان
گنبد جبلیه ، کرمان
بازار کرمان ، کرمان
یخدان مویدی ، کرمان
گنبد مشتاقیه ، کرمان
برج نادری ، کرمان
لوحه یادبود شاه نعمت الله ولی ، کرمان
حمام یا چایخانه سنتی وکیل ، کرمان
بناهای یادبود مذهبی:
مسجد چهل ستون ، کرمان
مسجد گنج علی خان ، کرمان
امامزاده زید ، کرمان
امامزاده شاهزاده حسین ، کرمان
مسجد جامع کرمان ، کرمان
جاذبه های طبیعی :
بیابان کویر لوت
باغ شاهزاده ماهان ،‌کرمان
فرهنگ و هنر :
موزه مردم شناختی ( حمام گنج علی خان ) ، کرمان
صنایع دستی